Το φλάουτο του Ρήγα: Από την απολυταρχία στην Επανάσταση

Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) [www.SNF.org] για τη δημιουργία του επετειακού προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής παρουσιάζει μια ξεχωριστή συναυλία αφιερωμένη στην άγνωστη πλευρά του Ρήγα Φεραίου και την ιδιότητά του ως φλαουτίστα. Η συναυλία Το φλάουτο του Ρήγα: Από την απολυταρχία στην επανάσταση των Δημήτρη Κούντουρα και Φλώρας Παπαδοπούλου, διακεκριμένων σολίστ της παλιάς μουσικής, θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος την Πέμπτη 9 Δεκεμβρίου 2021 στις 20.30, στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.

Ο βίος και το έργο του Ρήγα Φεραίου, δημιουργού του Θούριου, μάρτυρα της εθνικής υπόθεσης και προδρόμου της Ελληνικής Επανάστασης, είναι ευρέως γνωστά. Λιγότερο γνωστή, ωστόσο, είναι η ενασχόλησή του με τη μουσική. Το πρόγραμμα της συναυλίας των Δημήτρη Κούντουρα και Φλώρας Παπαδοπούλου περιλαμβάνει συνθέσεις από το πλούσιο ρεπερτόριο μουσικής δωματίου της μεταβατικής περιόδου ανάμεσα στο παλαιό, απολυταρχικό καθεστώς και την αλλαγή παραδείγματος που επέφερε η Γαλλική Επανάσταση.

Στη συναυλία θα παρουσιαστούν έργα για φλάουτο και τσέμπαλο γραμμένα από Άγγλους, Γάλλους, Ιταλούς, Αυστριακούς και Έλληνες συνθέτες, όπως οι παραλλαγές στα επαναστατικά τραγούδια «Η Μασσαλιώτιδα» και «Η Καρμανιόλα» του Τζουζέππε Καμπίνι, άριες που εκδόθηκαν στο περιοδικό Chronique de Paris αμέσως μετά την Επανάσταση καθώς και συνθέσεις του Γιόζεφ Χάυντν από τη Βιέννη της εποχής της επαναστατικής δράσης του Ρήγα.

Εμπνευσμένο από τον λόγιο της Ελληνικής Επανάστασης και φλαουτίστα Ρήγα Φεραίο, το πρόγραμμα της συναυλίας Το φλάουτο του Ρήγα: Από την απολυταρχία στην επανάσταση είναι αφιερωμένο στον συναρπαστικό και αντιθετικό 18^ο αιώνα του Διαφωτισμού, της απολυταρχικής και έπειτα της επαναστατικής Ευρώπης.

Η αυλική μουσική υπήρξε χαρακτηριστική έκφραση της μοναρχικής Ευρώπης η οποία, συνοδεύοντας το τελετουργικό της αυλής, καθρέφτιζε το μεγαλείο της μοναρχίας ενώ λειτουργούσε παράλληλα ως εργαλείο προπαγάνδας και ταξικού στίγματος.

Από τις μοναρχικές αυλές της Αγγλίας του Καρόλου Β΄ και της Γαλλίας του Λουδοβίκου ΙΔ΄ όπου η μουσική δωματίου συνόδευε τα βραδινά ballets και διασκέδαζε την ανία των αυλικών παρουσιάζονται ενόργανες συνθέσεις, χοροί και άριες συνθετών όπως οι Τζων Πλέυφορντ, Μαρέν Μαραί, Ζακ-Μαρτέν Οττετέρ και Φρανσουά Κουπρέν. Χαρακτηριστικοί χοροί όπως το μινουέτο και η παβάνα αποτελούσαν σύμβολα της αυλικής κομψότητας και μεγαλοπρέπειας. Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, ωστόσο, η μουσική βγαίνει από τα στενά πλαίσια της αυλής και αφορά την ευρύτερη νέα αστική τάξη. 

Στα τέλη του αιώνα, οι αναφορές στην περίοδο της διαμονής του Ρήγα Φεραίου στη Βιέννη περιγράφουν τη θερμή υποδοχή που έβρισκε από τους Έλληνες της κοινότητας καθώς και τις συναθροίσεις τους σε σπίτια Ελλήνων κοντά στην περιβόητη Griechengasse (οδό Ελλήνων) δίπλα στην ελληνική εκκλησία. Σε αυτές τις συναντήσεις τραγουδούσαν διάφορα δημοτικά τραγούδια ενώ αναφέρεται ότι τραγουδούσαν και τον Θούριο με μουσική σε τσάμικο. Ο Ρήγας λέγεται ότι έπαιζε φλάουτο και τραγουδούσε.

Στον απόηχο της Γαλλικής Επανάστασης, τόσο στην προεπαναστατική Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, κυκλοφορούσαν γνωστά επαναστατικά τραγούδια που παρουσιάζονταν στο παριζιάνικο περιοδικό Chronique de Paris με στίχους και μουσική σε εβδομαδιαία βάση. Αυτά τα ιδιαίτερα δημοφιλή τραγούδια συχνά τα επεξεργάζονταν συνθέτες της εποχής, όπως ο Ιταλός Τζουζέππε Καμπίνι, που παρουσίασε τον μετέπειτα γαλλικό εθνικό ύμνο ως θέμα με παραλλαγές για φλάουτο και συνοδεία.

Εκτός από τη «Μασσαλιώτιδα», η δημοφιλής επαναστατική «Καρμανιόλα» εκδόθηκε ως παρτιτούρα σε περιοδικά του Παρισιού. Οι στίχοι περιγράφουν σκωπτικά τη βασίλισσα της Γαλλίας Μαρία Αντουανέττα ως «κυρία Βέτο» και τον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ΄ ως «κύριο Βέτο» καθώς και την αποτυχία τους να στείλουν στη γκιλοτίνα ολόκληρο το Παρίσι μέχρι την οριστική νίκη της επανάστασης.

 Δημήτρης Κούντουρας

Δημήτρης Κούντουρας

Ειδικεύεται στην παλαιά μουσική και σε ιστορικά είδη φλάουτου. Σπούδασε φλάουτο με ράμφος και ιστορικά φλάουτα στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής της Ουτρέχτης, στην Ακαδημία Μουσικής του Μιλάνου και στο Ανώτατο Ωδείο της Βιέννης. Αποφοίτησε με τον τίτλο Master of Early Music από την Ανώτατη Σχολή Μουσικής του Τρόσινγκεν και με διδακτορικό δίπλωμα στην ιστορική μουσικολογία από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Υπήρξε μεταδιδακτορικός ερευνητής του Κέντρου Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες για το πρότζεκτ «Μουσική και ποίηση των τροβαδούρων στο λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης μετά το 1204» (Νεφέλη, 2017).

Ίδρυσε και διευθύνει το σύνολο Ex Silentio με πλούσια διεθνή παρουσία σε φεστιβάλ και στη δισκογραφία. Έχει συνεργαστεί με την Καμεράτα – Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής, την μπαρόκ ορχήστρα Harmony of Nations και τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βιέννης υπό τον Φιλίπ Ζορντάν. Έχει εμφανιστεί στην Αίθουσα Βέρντι του Μιλάνου, την Αίθουσα Πάμπλο Καζάλς του Τόκυο, το Κοντσέρτχαους της Βιέννης, τα φεστιβάλ Φελίτσια Μπλούμενταλ του Τελ Αβίβ, Μπαχ της Ρίγας, Banchetto musicale του Βίλνιους, Via Mediæval του Μάιντς, Mousiké του Μπάρι, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, στην ΕΛΣ, στο Φεστιβάλ Αθηνών κ.α. Έλαβε μέρος στην ευρωπαϊκή περιοδεία της Καμεράτας με τη βραβευμένη παραγωγή της όπερας Αλέξανδρος (Alessandro) του Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ σε εμφανίσεις στο Μποζάρ των Βρυξελλών, τα Proms του Λονδίνου, τις Βερσαλλίες, τη Μόσχα και άλλες πόλεις της Ευρώπης. Έχει ηχογραφήσει με το Ex Silentio για τις εταιρίες Talanton και Carpe Diem και σε παραγωγές μπαρόκ όπερας για τις MDG και Decca. Διδάσκει στο Ωδείο Αθηνών και στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο.

Φλώρα Παπαδοπούλου

Γεννημένη στην Αθήνα, η Φλώρα Παπαδοπούλου άρχισε τις μουσικές της σπουδές στην Ελλάδα και τις συνέχισε στην Ιταλία. Μετά από το δίπλωμα κλασικής άρπας από το Ωδείο της Πάρμας, αφιερώθηκε στην παλαιά μουσική, και χάρη σε μία υποτροφία του Ιδρύματος Μάρκο Φοντέλλα σπούδασε μπαρόκ άρπα στο Ωδείο του Μιλάνου με την καθηγήτρια Μάρα Γκαλάσσι, απ’ όπου και αποφοίτησε το 2012. Αποφοίτησε από τη Φιλολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πάρμας, και αργότερα από το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Μουσικολογίας της Σορβόννης του Παρισιού.

Η καλλιτεχνική της δραστηριότητα συμπεριλαμβάνει εμφανίσεις ως σολίστ, μουσικής δωματίου και συμμετοχές σε πολυάριθμα σχήματα. Έχει συνεργαστεί με πολλά από το πιο γνωστά σύνολα εξειδικευμένα στην παλαιά μουσική. Έχει λάβει μέρος σε πολυάριθμες δισκογραφικές παραγωγές με ρεπερτόριο από τον Μεσαίωνα μέχρι το μπαρόκ. Από τη δισκογραφική εταιρία Arcana κυκλοφόρησε ο πρώτος της δίσκος σόλο άρπας Unwritten, που περιέχει δικές της μεταγραφές για μπαρόκ άρπα. Έχει παρουσιάσει αυτό το πρόγραμμα σε πολυάριθμα φεστιβάλ της Ευρώπης. Διδάσκει μπαρόκ άρπα στο ακαδημαϊκό πρόγραμμα του Κρατικού Ωδείου της Λατίνας.